„Cesarz” w Teatrze Zagłębia to bardzo polityczny spektakl. Ale cóż we współczesnym czasie nie jest polityczne? „Jesteśmy dziećmi epoki/epoka jest polityczna/ Wszystkie twoje, nasze, wasze/ dzienne sprawy, nocne sprawy/ to są sprawy polityczne” pisała Wisława Szymborska w jednym z wierszy. „Cesarz” Ryszarda Kapuścińskiego to uniwersalna opowieść o władzy, cesarzu i ludziach dworu, ale ponieważ sytuacja w naszym kraju jest, jaka jest, nie potrafiłam uniknąć skojarzeń i przypasowań.
Cesarz rozpoczynał dzień od słuchania donosów. Noc jest niebezpieczną porą spiskowania i Heje Sellasje wiedział, że to, co dzieje się w nocy, jest ważniejsze.Dobrotliwy pan wolał złych ministrów/…/lubił korzystnie kontrastować./…/ Słońce musi być jedno, taki jest porządek natury.
Mogłabym zachowania ludzi na dworze cesarza odnieść do sposobu sprawowania władzy nie w państwie, a w korporacji, gdzie człowiek pracuje wedle sztywno wyznaczonego kieratu i manipulacji, polegającej na lingwistycznym programowaniu umysłu. Odżyły jednak we mnie dawne, „ezopowe” zachowania, każące tropić język i szukać w jego treści utajonych, zawoalowanych znaczeń.
Dziwne jest życie teczek. Są takie, które latami wegetują na półce, cienkie i wyblakłe./…/ Bywa też, że teczka, latami chuda i zżółknięta, w pewnej chwili ożywa, z martwych powstaje, zaczyna przybierać na wadze, tyje./…/ Ten, który walcząc z pałacem wycieńcza się, chudnie i marnieje, ma coraz grubszą teczkę. Ten natomiast, kto jest lojalnie osadzony i u boku naszego pana z godnością obrasta w fawory, ma teczkę cienką jak błona pęcherza.
Spektakl mówi też o lizusostwie, strachu, uległości, nienasyceniu i wspinaniu się po szczeblach władzy. Jest tak zrealizowany (reżyseria: Aneta Głuch-Klucznik), by rzecz działa się niejako poza czasem i miejscem, co znaczy, że i w Etiopii, i Polsce i nigdzie, czyli wszędzie (adaptacja: Tomasz Man), tak jak wszędzie mogą istnieć rządy totalitarne. Służy temu minimalizm scenograficzny (scenografia i kostiumy: Marianna Lisiecka). Postaci występują w ujednoliconych, szarych kombinezonach (spodnie i koszula). Różnicuje je rekwizyt, na przykład woreczek na szyi identyfikuje „woreczkowego”, wypłacającego ludziom pieniądze po zaakceptowaniu przez władcę. Poduszka identyfikuje osobę, spełniającą na dworze rolę „poduszkowego”.
Pan nasz zasiadał na tronie i kiedy już usiadł, podsuwałem mu poduszkę pod nogi. Ta czynność musiała być wykonana błyskawicznie, aby nie powstał moment, w którym nogi dostojnego monarchy zawisłyby w powietrzu.
By zdobyć władzę, trzeba wspinać się na coraz wyższy jej szczebel. Drabina na scenie jest alegorycznym znakiem owej hierarchii. Wypunktowana poetycko prowadzonym światłem
(reżyseria świateł: Robert Baliński), wydobyta z ciemności sceny i szarości ludzkiej masy, jest górą, która pochłonie niejedno życie.
Kto to był, oni czy tamci? A kim dzisiaj są oni, a kim nie-oni, ci inni, którzy są przeciw tamtym, bo są za tymi?
Podobnie jak w teatrze lalkowym rekwizytom przypisane są różne, symboliczne znaczenia: mop może być szczotką do czyszczenia albo ukochanym psem cesarza, rama ościeżnicą przy drzwiach albo obramowaniem fotografii. Cesarz przebywa na scenie cały czas, ale jest marionetą bez twarzy, górującą nad poddanymi, którzy wpatrzeni w jego oblicze oczekują gestu, mogącego odmienić ich żywot i zmienić miejsce w hierarchii. Wszystko będzie po myśli cesarza, dopóki jego wyznawcy nie pozwolą sobie na rozpustę, zwaną myśleniem. Bezwolnym tłumem można manipulować, myślącym niekoniecznie.
Spotkało mnie osobliwe nieszczęście, gdyż syn mój zaczął myśleć. Po co wiedzieć, jeśli lepiej nie wiedzieć? Nawet najbardziej lojalnej prasy nie należy dawać w nadmiarze, gdyż z tego może wytworzyć się nawyk czytania, a potem już krok tylko do nawyku myślenia.
Siła i urok tego spektaklu tkwi w ponadczasowym przesłaniu, wizji plastycznej, w grze zespołowej – wszyscy aktorzy są na scenie przez cały czas trwania spektaklu, w precyzyjnie opracowanym ruchu scenicznym (choreografia: Maćko Prusak).
PS. Wszystkie cytaty z :
Ryszard Kapuściński, Cesarz. Szachinszach. Czytelnik. Warszawa 1990.
Teatr Zagłębia w Sosnowcu
Ryszard Kapuściński: Cesarz.
Premiera: 5 listopada 2016 roku
Obsada:
Agnieszka Bałaga-Okońska
Agnieszka Bieńkowska
Maria Bieńkowska
Ryszarda Celińska
Beata Deutschman
Michał Bałaga
Przemysław Kania
Krzysztof Korzeniowski
Tomasz Muszyński
Sebastian Węgrzyn
Brak komentarzy